Uzasadnienie wyboru
tematu
Stres jest nierozerwalnie związany z życiem każdego człowieka niezależnie od wykonywanego zawodu i jako zjawisko „samo w sobie” nie jest szkodliwy. Będąc naturalnym składnikiem życia może pełnić zarówno funkcję mobilizującą jak i demobilizującą. Stres-relaksacja, stres-dobre samopoczucie – to równoważniki wzajemnie się dopełniające. Dlatego istotnym jest odpowiedź na pytanie jak ułożyć współpracę między tymi dwoma elementami, aby móc żyć w harmonii z samym sobą i otoczenie. Stres jest definiowany w różny sposób. Słownik psychologiczny ujmuje to pojęcie jako „stan, w którym znajduje się organizm zagrożony utrata równowagi pod wpływem czynników lub warunków narażających na niebezpieczeństwo jego mechanizmy homeostatyczne”, zaś inne źródła - jako odpowiedź organizmu na szkodliwe bodźce. W. Szewczuk opisuje stres jako stan organizmu wywołany przez silny stresor (bodziec) o charakterze zewnętrznym lub wewnętrznym, co prowadzi do wzrostu napięcia emocjonalnego, ogólnej mobilizacji sił organizmu .
Stres stały (przewlekły) sprzyja takim zjawiskom jak przyzwyczajenie się, kumulowanie i wypalenie. Z kolei stres periodyczny powoduje uczenie się i wytwarzanie sytuacji antycypacyjnych (przewidujących). Stres doraźny stanowi próbę umiejętności organizmu do szybkiej adaptacji. Według Reykowskiego, stres może wywoływać dwa rodzaje reakcji. Są nimi obciążenie i przeciążenie. Z obciążeniem mamy do czynienia wtedy, gdy stopień nasilenia stresu jest tolerowany przez jednostkę i nie wywołuje widocznych zaburzeń. Z przeciążeniem zaś wówczas - gdy natężenie stresu przekracza odporność jednostki i jest przyczyną widocznych zaburzeń. Praca zawodowa może dawać poczucie tożsamości i odpowiedni status, stwarzać możliwości uczenia się nowych umiejętności i radzenia sobie z nowymi wyzwaniami. Może przynosić nagrody, zaspokajać potrzebę przynależności grupowej oraz dostarczać poczucie bezpieczeństwa płynące z poczucia akceptacji i szacunku w zespole. Praca może stwarzać możliwość nawiązywania przyjaźni i poznania łudzi o różnych zainteresowaniach, stanowić czynnik przyspieszający rozwój jednostki, jej sprawności, wiedzy, osobowości. Praca wreszcie może być źródłem satysfakcji oraz źródłem utrzymania siebie i swojej rodziny w dobrej kondycji materialno-społecznej .
O pozytywnej roli pracy świadczą m.in. wyniki badań przeprowadzonych wśród pracowników amerykańskich, niemieckich i japońskich, które wykazały, że 84% ankietowanych chciałoby kontynuować pracę nawet po zdobyciu wielkiej wygranej w loterii, która zapewniałaby im dobrobyt. Nie ulega więc wątpliwości, że praca to coś więcej niż tylko pieniądze, to także poczucie bezpieczeń¬stwa, własnej wartości i szczęścia .
Jednakże dla wielu ludzi praca to także źródło stresu. Znaczny odsetek społeczeństwa w wieku produkcyjnym poświęca pracy zawodowej jedną trzecią swego czasu i przeznacza na nią dużą część posiadanych zasobów energii fizycz¬nej i psychicznej. Przeciętnie człowiek spędza w pracy 41 godz. tygodniowo, co stanowi 25% aktywności życiowej dorosłej osoby. Stres jest spostrzegany jako jeden z głównych, podstawowych i najbardziej powszechnych zagrożeń zwią¬zanych z miejscem pracy. Jest wymieniany przez pracowników jako drugi, po hałasie, czynnik szkodzący zdrowiu .
Doskonalenie procesów technologicznych i zmiany w strukturze zatrudnienia sprawiły, iż zmniejszyła się liczba osób narażonych na fizyczne, chemiczne i bio-logiczne zagrożenia w miejscu pracy. Nie zmniejszył się natomiast odsetek osób narażonych w pracy na działanie czynników psychospołecznych stanowiących aktualnie najczęstsze źródło stresu. Czynniki psychospołeczne są to wszystkie cechy pracy dotyczące jej treści, organizacji i warunków, które w wyniku subiek-tywnej oceny pracownika wywołują w nim stan nadmiernego i długo utrzymującego się napięcia. Obejmują one m.in. nadmierne obciążenie pracą (zarówno ilościowe, jak i jakościowe), pośpiech, presję czasu, konflikty interpersonalne, niepewność organizacyjną, czy ograniczoną możliwość wpływania na przebieg pracy (bądź jej brak). Szkodliwy wpływ tych czynników na zdrowie pracownika odbywa się za pośrednictwem stresu .
Stres związany z psychospołecznymi warunkami pracy jest dziś zjawiskiem po¬wszechnym. W badaniach prowadzonych przez Northwestern National Life okazało się, że 40% pracowników ocenia swoją pracę jako bardzo stresującą. Jak wynika zdanych Światowej Organizacji Zdrowia, blisko połowa pracujących czuje się nieszczęśliwa w swoim miejscu pracy .
Stres zawodowy to stres przeżywany w miejscu pracy. Z reguły pojawia się na wszystkich szczeblach organizacji. Rozpatrując środowisko pracy jako źródło stresu, należy uwzględnić obiektywne i subiektywne czynniki towarzyszące czło¬wiekowi w procesie pracy. Czynniki obiektywne to fizyczne i społeczne warunki pracy. Fizyczne warunki pracy związane są z lokalizacją środowiska pracy, tempe¬raturą, oświetleniem, wyposażeniem w aparaturę, rodzajem pracy czy występo¬waniem różnego rodzaju czynników szkodliwych. Społeczne warunki pracy to całokształt zagadnień związanych z organizacją pracy, systemem wynagrodzeń, relacjami społecznymi, możliwościami awansu i rozwoju zawodowego. Każde środowisko pracy to system społeczny, w którym poszczególne grupy zawodowe zajmują określone pozycje społeczne, wynikające z pełnionych ról. W ramach tego systemu pozycje te są zróżnicowane w zależności od rodzaju wykonywanych funkcji, stopnia odpowiedzialności, zakresu wymaganej lub dopuszczalnej inicjatywy w pracy, stopnia wymaganych kwalifikacji .
Czynniki subiektywne związane z pracą dotyczą motywów podejmowania przez pracownika zatrudnienia w danym zakresie, postaw wobec wykonywanego zawodu czy obowiązków zawodowych, stopnia zadowolenia z wykonywa¬nej pracy, środowiska zawodowego .
Znaczna część zawodów wymaga wykonywania różnych czynności i zadań w dużych zespołach ludzkich, co w znacznym stopniu uzależnia indywidualnego pracownika od rodzaju i rytmu pracy zespołowej i wymaga podporządko¬wania celom realizowanym przez zakład czy firmę. Przystosowanie się do pracy wymaga nie tylko poprawnego wywiązywania się z roli zawodowej, lecz także umiejętności współpracy z innymi oraz identyfikacji osobistych celów i dążeń z celami i zadaniami zakładu.
Różne rodzaje zawodów generują, z jednej strony uniwersalne, a z drugiej -swoiste, odmiany stresorów. W niektórych zawodach za najbardziej obciąża¬jące uznaje się stresory fizyczne, jak np. w zawodzie górnika, hutnika, płetwonur¬ka, spawacza czy murarza. Dla innych są to stresory związane z rozwojem zawo¬dowym, przebiegiem kariery, zagrożeniem utratą pracy czy stanowiska, ale także z warunkami pracy, jak np. monotonia czynności, nadmiar zadań, praca zmiano¬wa, różnorodność czy częste zmiany technologii.
Menedżerowie są tą grupą zawodową, która szczególnie narażona jest na wiele psychospołecznych zagrożeń występujących w miejscu pracy, które mogą przyczynić się do wystąpienia u nich problemów zdrowotnych. Menedżerowie są odpowiedzialni za zwiększanie efektywności organizacji oraz muszą pełnić rolę przywódców dla swoich pracowników. Praca menedżerów związana jest ze stałym doświadczaniem trudności, ciągu odpowiedzialności, życiem pod presją czasu i z dużym obciążeniem stresem. Wysokie wymagania stawiane menedżerom powoduję u nich stały stres. Długotrwałe przeżywanie stresu przez menedżerów wywołuje skutki o charakterze osobistym, takie jak spadek motywacji, przemęczenie, podejmowanie nietrafnych decyzji, popełnianie błędów, utrata pewności siebie, osłabienie zdolności przywódczych, absencja i przyczynia się zarówno do zwiększenia kosztów organizacji, jak i zmniejszenia jej efektywności. Od menedżera oczekuje się nie tylko posiadania wiedzy merytorycznej oraz doświadczenia ale również umiejętności zarządzania ludźmi oraz delegowania zadań. Jest to najistotniejsza umiejętność dobrego menedżera wymagająca posiadania tzw. inteligencji emocjonalnej. Według innej definicji menedżer to osoba, która posiada autorytet formalny i pozycję wynikającą z nominacji, która jest formalnym zezwoleniem właściciela do dysponowania zasobami firmy czyli do zarządzania nią .
Osoby dotknięte wypaleniem zawodowym często pomimo chęci wyzwolenia się z tej przypadłości nie potrafią sobie same z nią poradzić. Syndrom ten wiąże się z silnymi negatywnymi odczuciami i emocjami. Człowiek, który zostaje dotknięty tą przypadłością odczuwa znaczący spadek chęci do pracy, przestaje go satysfakcjonować. Pracownikami, którzy ulegają wypaleniu zawodowemu są najczęściej osoby ambitne z dużym potencjałem, które spotkały się z szeregiem niesprawiedliwości ze strony szefostwa i zatraciły sens w dalszym wykonywaniu swoich obowiązków. Pracodawcy powinni zwracać uwagę na wszelkie symptomy mogące świadczyć o tym, iż to zjawisko mogło zaistnieć wśród ich pracowników. Zatrudniona przez niego osoba, wyjałowiona z zapału do dalszego działanie nie będzie efektywna, jej potencjał nie będzie należycie eksploatowany. Dodatkowo zmagając się z tą przypadłością jest bardziej narażona na wypadki w pracy, a co za tym idzie może to wiązać się z nieprzyjemnymi konsekwencjami dla obu stron. Symptomy jakie można zauważyć wśród osób dotkniętych wypaleniem zawodowym to:• spadek chęci do pracy,
• obniżenie jakości pracy,
• wzrost skłonności do formalizowania i rutynowych zachowań,
• apatia,
• przemęczenie,
• silny niepokój,
• stan napięcia,
• utrata motywacji,
• brak chęci do podejmowania nowych zadań,
• zmniejszenie poczucia własnej wartości,
• wyczerpanie emocjonalne,
• przekonanie, że wszystko przekracza siły i możliwości człowieka oraz odczuwanie braku satysfakcji i skuteczności,
• poczucie rozczarowania, bezwartościowości i bezsensowności własnej pracy
Relacja człowiek praca przestaję się bilansować i pracownik ma wrażenie, że daję z siebie więcej niż otrzymuje to powoduje stres. Stres z kolei powoduje, że komfort pracy coraz bardziej się obniża. Trzeba wkładać jeszcze więcej wysiłku emocjonalnego, żeby coś wykonać a w zamian otrzymujemy to co przedtem.
Wysiłek rośnie a satysfakcji, którą otrzymujemy jest tyle co zwykle, czyli od dawna za mało. W ten sposób tworzy się pewna samonapędzająca się spirala. Jeżeli nie za interweniuje się w odpowiednim momencie prowadzić to może do dramatycznych rezultatów. Chociaż wypalenie zawodowe opiera się na o emocjach i psychice to wpływa również na całe ciało. Jeżeli osoba kończy pracę odliczam minuty i marzy tylko o tym, aby być już w domu pomimo tego, że w pracy było spokojnie to znak, że coś się dzieje. Zmęczenie takiej osoby jest niewspółmierne do wykonywanej pracy. W domu zaś osoba z syndromem wypalenia zawodowego jest rozdrażniona zmęczona, w nocy nie wypoczywa często się budzi a potem nie może zasnąć a rano budzi się przemęczony bez chęci do dalszej pracy. Następnego dnia cykl się powtarza. We współpracownikach nie widzi już zwykłych ludzi stają się oni dla niego bezosobowi, płascy. Klienci to tylko numery telefonów pod które trzeba zadzwonić. W takiej sytuacji nawet perspektywa premii nie jest już satysfakcjonująca. Pomimo tego, że ostatnią myślą, która chciałaby się przewijać przez głowę chorego jest praca to jest to jedyna rzecz o której myśli.
Jakie są cechy wypalenia zawodowego? Zespół wypalenia zawodowego nie jest chorobą jest reakcją na przewlekłą frustracje związaną z pracą i wynikające z tego stres . Może dopiero prowadzić doprowadzić do rozwinięcia się zaburzeń psychicznych. Jakie są charakterystyczne objawy wypalenia zawodowego u zmienia się stosunek danej osoby do pracy, praca, która wcześniej była inspirująca i satysfakcjonująca znaczona powodować najpierw napięcie, irytację aż w końcu obrzydzenie i zniechęcenie. Towarzyszy temu przewlekłe zmęczenie, osłabienie objawy somatyczne bóle głowy a w nocy zaburzenia snu, myśli o pracy nasilają te dolegliwości. Osoby wypaleniem zawodowym często wstają rano z ściśniętym żołądkiem i przede wszystkim brakiem motywacji do rozpoczęcia dnia w pracy.
.
